„Að koma böndum á óreiðuna“: Greining á Undartekningunni – de arte poetica út frá hugrænum fræðum

Í þessari ritgerð er skáldsagan Undantekningin – de arte poetica eftir Auði Övu Ólafsdóttur greind út frá ákveðnum vinklum hugrænna fræða. Mismunandi hugrænar kenningar tengdar hugsanalestri, samlíðan og táknum verða skoðaðar, þar á meðal umfjöllun Lisu Zunshine og Ellen Spolsky um hugarkenninguna (e. Theory of Mind), skrif Suzanne Keen um frásagnarfræðilega samlíðan (e. Narrative Empathy) og metafórurannsóknir hugrænna málvísindamanna á borð við George Lakoff, Mark Johnson og Margaret H. Freeman. Eftir fræðilega umfjöllun á hugrænum fræðum er kenningunum beitt á Undantekninguna – de arte poetica, en sérstakri athygli er beint að hugsanalestri lesandans og persónanna á milli sem bókmenntalegri tækni eða aðferðafræði. Að lokum er merking tákna innan verksins skoðuð út frá hugrænum málvísindum. Niðurstaða ritgerðarinnar er sú að skáldsagan hentar vel til hugrænnar greiningar vegna myndmáls hennar, tákna og merkingarinnar sem liggur undir yfirborðinu. Lesandanum er gefið tækifæri til þess að beita hugarkenningu sinni á textann til að finna til samlíðunar með persónunum. Kenning Lisu Zunshine um uppraðaða hugsunarhætti, sem verða til vegna félagslegs kvíða, hentaði vel við greininguna. Fræðin voru einnig notuð sem metafóra fyrir skáldsagnapersónuna Maríu sem lesanda á hegðun annarra sögupersóna. En að lokum er vandi hugrænu fræðanna sá að hugur mannsins er óútreiknanlegur og mannfólkið er meðvitað um að það geti túlkað aðra, og þar með skálskap, rangt